Demans (Bunama) Nedir? Demans (Bunama) Hastalığı Neden Olur?
GÜVEN SAĞLIK GRUBU
Paylaş:
Demans (Bunama) Nedir? Demans (Bunama) Hastalığı Neden Olur?
Yaşlılığın doğal bir sonucuymuş gibi algılansa da demans, aslında tıbbi müdahale gerektiren ciddi bir sağlık sorunudur. Giderek artan unutkanlık, yön bulmada zorluk ya da karakterde belirgin değişimler... Bunlar yalnızca yaşlanmaya bağlı basit dalgınlıklar mı, yoksa daha fazlası mı?
Güven Hastanesi Nöroloji Bölümü'nden Doç. Dr. Aslıhan Taşkıran Sağ, demansın ne olduğu, belirtileri, nedenleri, tanı ve tedavi süreçleriyle birlikte farklı demans türlerini anlattı.
Demans, zihinsel yetilerin ilerleyici bir şekilde bozulduğu hastalıkları ifade eder. Genellikle hafıza sorunlarıyla başlar ancak zamanla düşünme, yön bulma, dil becerileri, karar verme ve hatta kişilik gibi birçok bilişsel fonksiyonda bozulmaya neden olur. “Bunama” olarak da bilinen demans, yaşlılıkla birlikte daha sık görülse de bu durum yaşlanmanın normal bir parçası değildir. Beynin çeşitli bölgelerinde gerçekleşen hasar sonucu ortaya çıkar ve kişinin günlük yaşam aktivitelerini bağımsız bir şekilde sürdürmesini giderek zorlaştırır. Demans tek başına bir hastalık değil, farklı tıbbi nedenlerle ortaya çıkan bir klinik tablodur.
Demans (Bunama) Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Demansın belirtileri kişiden kişiye değişmekle birlikte genellikle yavaş ve sinsi bir şekilde başlar. En yaygın ve erken belirtilerden biri ‘kısa süreli hafızada’ zayıflamadır. Kişi aynı soruları tekrar tekrar sorabilir, yakın zamanda gerçekleşen olayları hatırlayamayabilir ya da randevularını unutabilir. Zaman ve mekân algısında karışıklık, tanıdık yerlerde kaybolma, kelime bulmakta güçlük çekme gibi dil bozuklukları da sık görülür. Zihinsel karışıklık, yargılama ve karar verme yetisinde azalma, plan yapmada zorluklar gibi bilişsel bozulmalar belirginleşir. Bazı hastalarda davranışsal ve psikolojik değişiklikler de gözlemlenebilir; örneğin ani öfke, şüphecilik, depresyon ya da sosyal geri çekilme görülebilir. İlerleyen dönemlerde kişi artık günlük yaşamını tek başına sürdüremez hale gelir.
Demans (Bunama) Hastalığı Neden Olur?
Demansı ortaya çıkaran temel değişiklik beyindeki sinir hücrelerinin çeşitli mekanizmalarla hasar görmesidir. Bu hasar, sinir hücrelerinin birbiriyle iletişim kuramamasına neden olur. Demansın en sık görülen tipi Alzheimer hastalığıdır. Alzheimer, beyinde beta-amiloid adı verilen plakların ve tau proteinlerinden oluşan yumakların birikmesiyle nöronların fonksiyonlarını yitirmesine neden olur. Diğer önemli nedenler arasında vasküler demans (beyin damarlarında oluşan hasar ve küçük inmeler), Lewy cisimcikli demans (Parkinson benzeri semptomlarla seyreder), frontotemporal demans (daha erken yaşta başlar, kişilik, dil ve davranış değişiklikleri ön plandadır) yer alır. Ayrıca tiroid bozuklukları, vitamin eksiklikleri (özellikle B12), bazı enfeksiyonlar, kronik alkol kullanımı gibi tedavi edilebilir durumlar da demans benzeri belirtiler gösterebilir. Bu nedenle erken ve doğru tanı, uygun tedavi planı açısından kritik önem taşır.
Demans (Bunama) Hastalıkları Nelerdir?
Demans çatısı altında yer alan hastalıklar farklı patofizyolojik mekanizmalara ve belirtilere sahip olabilir. Alzheimer hastalığı, tüm demans vakalarının yaklaşık %60-70’ini oluşturur ve genellikle bellek bozukluğu ile başlar. Vasküler demans, küçük damar hastalıkları ya da inme sonrası gelişir; sıklıkla ani başlangıçlıdır ve basamaklı kötüleşme gösterir. Lewy cisimcikli demans ise görsel halüsinasyonlar, dalgalı bilinç durumu ve Parkinson benzeri motor belirtilerle tanımlanır. Frontotemporal demans, daha genç yaşlarda ortaya çıkar ve genellikle kişilik değişiklikleri, sosyal normlara uymama, empati kaybı gibi davranışsal semptomlarla ve dil becerilerinde bozulmalarla seyreder. Ayrıca Parkinson hastalığına bağlı demans, Huntington hastalığı, Creutzfeldt-Jakob hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıklar da demansa yol açabilir.
Demans (Bunama) Hastalığı Tanısı ve Uygulanan Testler
Demans tanısı koymak için öncelikle detaylı bir tıbbi değerlendirme gereklidir. Bu değerlendirme hastanın öyküsünü, semptomların başlangıç süresini ve gelişimini içerir. Yakınlarından alınan bilgiler, tanı sürecinde son derece kıymetlidir çünkü hastalar çoğu zaman durumlarının farkında olmayabilir. Nörolojik muayene ve bilişsel testler ile zihinsel işlevler ölçülür. Görüntüleme yöntemleri arasında beyin MR’ı veya BT’si ile yapısal değişiklikler incelenir. Alzheimer gibi bazı demans türlerinde PET görüntüleme ile beyindeki metabolik değişiklikler değerlendirilebilir. Laboratuvar testleri ile B12 vitamini, tiroid hormonları, enfeksiyon belirteçleri gibi geri dönüşümlü nedenler araştırılır. Tanı konduktan sonra demansın türü belirlenerek kişiye özel bir yaklaşım planlanır.
Demans (Bunama) Hastalığı Tedavisi ve Uygulanan Yöntemler
Demansın kesin bir tedavisi olmasa da semptomların kontrol altına alınması ve ilerleyişin yavaşlatılması mümkündür. Tedavi planı, demansın türüne, hastalığın evresine ve kişinin bireysel ihtiyaçlarına göre şekillenir. Alzheimer hastalığında yaygın olarak kullanılan ilaçlar arasında asetilkolinesteraz inhibitörleri ve NMDA reseptör antagonisti yer alır. Bu ilaçlar, nöronlar arası iletişimi artırarak bilişsel işlevleri bir süre koruyabilir. Vasküler demansta altta yatan damar hastalığının kontrolü (hipertansiyon, diyabet, kolesterol) ön plandadır. Ayrıca depresyon, uyku bozuklukları, ajitasyon gibi davranışsal belirtiler için psikiyatrik destek ve uygun ilaçlar gerekebilir. Farmakolojik tedavinin yanı sıra, bilişsel rehabilitasyon, fiziksel aktivite, sosyal etkileşim ve beslenme düzeni gibi yaşam tarzı düzenlemeleri de büyük önem taşır. Hasta yakınının eğitimi, bakım sürecinde yaşanan zorluklarla başa çıkmak için kritik bir bileşendir. Demansın ilerleyici doğası göz önünde bulundurularak, erken dönemde ileriye yönelik bakım planlamaları yapılması da tavsiye edilir.
